İklim Elemanları
İklim elemanları yada bir diğer adıyla iklimi oluşturan unsurlar nelerdir? İklimin oluşmasını sağlayan en temel unsurlara iklim elemanları denilmektedir. Sıcaklık, basınç-rüzgarlar ve nem-yağış iklimi oluşturan üç ana iklim elemanıdır. Bu elemanların bir araya gelmesiyle iklimler ve mevsimler oluşmakta ve yeryüzü yaşanılabilir bir hale gelmektedir.
İklim Elemanları Nelerdir?
Sıcaklık
Yeryüzünde ve Troposferde yıl içinde sıcaklıklar her daim değişmektedir. Sıcaklıkların değişmesine bağlı olarak da doğal olarak diğer iklim elemanları şekillenip oluşmaktadır. Tüm bu durumlar ortak bir çerçevede göz önüne alındığında iklimin en temel elemanı sıcaklık olmaktadır. Sıcaklık elbette ki dünyamızın her yerinde aynı olmayıp bunu etkileyen birçok faktörler bulunmaktadır.
Bu faktörlerin en başında da;
- Güneş
- Atmosfer
- Yükselti
- Güneşlenme Süresi
- Güneş ışınlarının yere düşme açısı
- Dünyanın şekli
- Dünyanın günlük ve yıllık hareketi
- Eksen eğikliği ve yeryüzü şekilleri
- Denizlerin ve karaların dağılışı
- Okyanus akıntıları, rüzgarlar ve diğer faktörler etkili olmaktadır. İklim elemanları içinde en önemli ve diğerlerini de doğrudan etkileyen eleman sıcaklıktır.
Basınç ve Rüzgarlar
Dünyamızın etrafını çepeçevre saran atmosfer tabakası birçok çeşitte farklı gazlardan oluşmuştur. Hava küre dediğimiz katmanı meydana getiren bu gazların elbette bir ağırlığı olmaktadır. Yer çekimi dediğimiz kuvvetinde etkisiyle atmosfer tabakasını oluşturan bu gazların yeryüzüne yaptığı etkiye ya da basınca atmosfer basıncı denilmektedir. Atmosfer basıncı bulunulan konuma ve zamana göre değişiklik gösterebilmektedir.
Normal şartlar altında okyanus kıyısında 15 derecede atmosfer basıncı 76cm olarak ölçülmüş ve bu şekilde kayıtlara geçmiştir. Basınç değerleri; yükseklik, sıcaklık, yoğunluk, yer çekimi ve Dünya’nın hareketlerine göre değişebilmektedir. İklim elemanları arasında önemli bir yere sahip olan basınç miktarı yükseklere çıkıldıkça azalmaktadır. Yine sıcaklığın artması da basıncın azalmasına sebep olan etkenlerdendir. Hava soğur ve gazların yoğunluğu artarsa doğal olarak basınç yine artar. Aynı şekilde ekvatordan kutuplara gidildikçe yer çekimi artacağı için basınçta artar.
Rüzgarlar adını verdiğimiz hava hareketi basınç farkına bağlı olarak ortaya çıkmaktadır. Rüzgarların yönü yüksek basınç alanlarından alçak basınç alanlarına doğru olmaktadır. Rüzgarlar birçok coğrafi olayın meydana gelmesinde oldukça etkilidir. Hava sıcaklığının düşürülmesinden artmasına kadar, bulutları taşıyarak yağışların oluşmasına kadar etkili olmaktadır. Yine bazı rüzgarlar tarım ürünlerinin olgunlaşmasını doğrudan etkilemektedir.
Önemli iklim elemanları arasında yer alan rüzgarlar; günlük hareketin etkisiyle Kuzey Yarım Küre’de sağa doğru saparken, Güney Yarım Küre’de sola doğru sapmaktadır. Rüzgarın yönünü etkileyen unsurlardan bir tanesi de yeryüzü şekilleri olmaktadır. Rüzgarlar genel olarak vadiler, kanallar ve boğazlar boyunca yön değiştirirler.
Nem ve Yağış
Bütün canlıların yaşam kaynağı olan su; sıcaklığın etkisiyle katı, sıvı ya da gaz halinde bulunabilmektedir. Yeryüzünü saran atmosferde su buharı oldukça az miktarda bulunmaktadır. Higrometre adı verilen bir aletle ölçülen havadaki su buharının temel kaynağı ise terleme ve buharlaşma’dır. Havada bulunan su buharının soğuyarak sıvı ya da katı halde yer yüzüne inmesine ise yoğunlaşma denilmektedir. Genel olarak suyun bu şekilde hal değiştirerek atmosfer ile yeryüzü arasındaki serüvenine ise su döngüsü adı verilmektedir.
Önemli iklim elemanları arasında yer alan nem üç şekilde ifade edilmektedir. Bunlar; bağıl nem, mutlak nem ve maksimum nem olmaktadır. Havadaki maksimum nem ile mutlak ne arasındaki farka nem açığı adı verilmektedir. Yine havadaki su buharının soğumanın etkisiyle sıvı ya da katı hale geçmesine yoğunlaşma denilmektedir. Başlıca yoğunlaşma türleri ise; bulut, çiy, sis, kırç, kırağı, kar, yağmur ve dolu olmaktadır.
