Edebiyat

Divan Edebiyatı Konu Anlatımı

Divan edebiyatı nedir? Divan edebiyatı nazım şekilleri, nazım türleri, akımlar ve sanatçıları hakkında kısaca özet bilgilerin verildiği divan edebiyatı konu anlatımı yazımızı okuyarak Edebiyat dersindeki başarınızı arttırın.

Divan Edebiyatı

Divan Edebiyatı 13.yy’da Hoca Dehani ile başlamıştır. Ağır bir dile sahiptir. Arapça – Farsça – Türkçe karması bir dile sahiptir (Osmanlı Türkçesi). Aşk, şarap, kadın, övgü, yergi, hikaye konuları işlenmiştir. Kur’an-ı Kerim ve hadislerle birlikte İran – Fars mitolojisi de önemli bir kaynaktır. En güçlü dönemini 18.yyda Şeyh Galip döneminde yaşamış olup, 19.yyda Tanzimat Dönemi Türk Edebiyatı’nın başlamasıyla gücü yitirmiştir.

Divan Edebiyatında Nazım (Şiir)

Divan edebiyatında şiir daha çok önemsenir. Daha güçlüdür. Ölçü olarak aruz ölçüsü kullanılmıştır. Nazım birimi çoğunlukla beyit, az da olsa bent kullanılmıştır. Kafiye göz için kafiyedir. “Sanat sanat içindir.” İşlenen konudan ziyade, konunun nasıl işlendiği önemlidir. Halk edebiyatındaki toplum için sanat anlayışı reddedilmiştir. Şiirler Divan adlı eserlerde toplanmıştır. Teşbih, teşhis, istihare, tenasüp… gibi pek çok edebi sanatlara yer verilmiştir.

Divan Edebiyatında Nesir (Düzyazı)

Şiire göre daha güçsüz kalmıştır. Süslü bir dille, uzun cümlelerle işlenmiştir.

Divan edebiyatında Üç tür nesir anlayışı vardır:

  1. Sade Nesir
  2. Orta Nesir
  3. Süslü Nesir

 Sade Nesir

Halk tarafından da anlaşılabilir. Ayet açıklamaları, hadis açıklamaları, halk hekimliği gibi eserler yazılmıştır. Mercimek Ahmet – Kabusname eseri bu alandaki en önemli eserdir.

Orta Nesir

Halk tarafından anlaşılabilir bölümleri olsa sanatlı anlatımın yoğun olduğu ağır yerlere de sahiptir.

Öğretici metinler orta nesirle yazılmıştır; tarih, gezi yazısı… (Evliya Çelebi – Seyehatname, Katip Çelebi)

Süslü Nesir

Halk tarafından anlaşılmaz. Çok fazla Arapça – Farsça kullanım vardır. İlk süslü nesir Sinan Paşa – Tazarruname’dir. Veysi ve Nergisi önemli süslü nesir yazarlarındandır.

Divan Edebiyatında Nazım Şekilleri

Divan edebiyatında bir çok nazım şekli bulunmaktadır. Bunlar kaside, gazel, müstezat, mesnevi şeklinde devam etmektedir.

Divan Edebiyatında Nazım Şekilleri

  1. Kaside
  2. Gazel
  3. Müstezat
  4. Kıta
  5. Mesnevi
  6. Rubai ve Tuyuğ
  7. Musammat
  8. Terkib-i Bent
  9. Terci-i Bent

Kaside

İlk olarak Arap edebiyatında doğmuştur. Araplardan Farslara, Farslardan da Türklere geçmiştir. Genel olarak din ve devlet büyüklerini övgü ya da yergi amaçlı kullanılmıştır.

Kaside’nin özellikleri

  • İlk beyit muhakkak kendi arasında kafiyelidir. (aa) kalan kafiye şeması (aa – ba – ca – da…) şeklindedir.
  • Kasidenin ilk beyitine makla son beyiti maktadır.
  • Kasidenin en güzel beyitine şah beyit adı verilir.
  • Mahlasın kullanıldığı beyit, taç beyit adını alır.
  • Kasideler tarihi belge niteliği taşır.
  • Eğer kasidede iç kafiye varsa ona musammat kaside adı verilir.
  • Toplamda 33 ila 94 beyit arasında olabilir.

Divan edebiyatında kitapların en başında kasideler yazılır. Önce Allah, sonra Peygamber, sonra 4 halife, sonra padişah, sadrazam… gibi sıralamayla kasideler de kendi içinde sıralanır.

Gazel

Gazel, kelime olarak “kadınlarla sevgi üzerine konuşmak, söyleşmek” anlamına gelir ve divan edebiyatında oldukça önemli bir yere sahiptir.

Gazel’in özellikleri

  • Aşk, şarap, kadın konularını işler.
  • Kafiye şeması kaside ile aynıdır (aa – ba – ca – da…).
  • Gazellerde mahlas kullanılan beyite mahlas beyti adı verilir.
  • Eğer gazelde iç kafiye varsa ona musammat gazel adı verilir. Genelde 5 – 15 beyit arasındadır.

Gazel Türleri:

Gazel türleri e 4’e ayrılır. Bunlar; Aşikane gazel, Ridane gazel, Hikemi gazel ve Şuhane gazel’dir.

  • Aşıkane Gazel: İlahi aşktan bahseder. (Fuzuli)
  • Rindane Gazel: Dünya zevkini, eğlenmeyi anlatır. (Baki)
  • Hikemi Gazel: Felsefi, öğretici, didaktik gazeldir. (Nabi)
  • Şuhane Gazel: Çapkınca, güzel kadın uğruna yazılan gazeldir. (Nedim)

Müstezat

Müstezat Gazel ya da kasidelerin mısralarının arasına daha kısa mısra ekleyerek oluşturulur.

Örnek:

………………………

………

………………………

………

Bu kısa bölümlere ziyade adı verilir. Ziyadeler çıkarılsa bile anlam bütünlüğü bozulmaz.

Kıta

Genellikle 2 beyitten oluşur. (x–a – x–a) kafiye şemasına sahiptir. Felsefi fikirler, hayattan şikayet gibi konuları ele alır.

Mesnevi

Mesneviler genellikle olaya dayalı konular, uzun aşk hikayeleri, destansı hikayeleri ele alan eserlerdir. Farslardan Arap ve Türklere geçmiştir. Her bir beyit kendi arasında kafiyelidir. (aa – bb – cc – dd) Beyit sayısında bir sınırlama yoktur.

Bir şair 5 mesnevi yazdıysa o 5’liğe hamse adı verilir. Türk Edebiyatındaki ilk hamseyi Ali Şir Nevayi, Anadolu’da ilk hamseyi Hamdullah Hamdi yazmıştır.

Türk Edebiyatındaki ilk mesnevi Kutadgu Bilig’dir.

En ünlü mesneviler: Mantıkut Tayr (Gülşehri) Garibname (Aşık Paşa) Leyla vu Mecnun (Fuzuli) Hayriyye, Hayrabad (Nabi) Hüsn-ü Aşk (Şeyh Galip)

Mesneviler Üç ana bölümden oluşur:

  • Giriş Bölümü: Önce Allah övülür (Tevhid) sonra Allah’a yakarılır (Münacarat) sonra Peygamber ve dört halife övülür (na’t), en son padişah ve diğer kişiler övülür (Methiye). Bu bölümde en son sebeb-i telif yazılır (eseri neden yazdığını anlatır.
  • Asıl Bölüm: Asıl hikaye burada anlatılır.
  • Bitiş Bölümü: Hikaye bitirilir.

Rubai ve Tuyuğ

AAXA kafiye şemasından oluşur. Çok nadiren AAAA da olabilir. Tek bentten oluşan eserlerdir.  Tuyuğ Türk edebiyatına aittir.

Rubai

Rubaide konu felsefi bir konu, hiciv olabilir. Asıl söylenmek istenen şey son iki mısrada söylenir. Dünyadaki ve İran edebiyatındaki en önemli temsilcisi Ömer Hayyam’dır. En ünlü Türk temsilcisiyse Azmizade Mustafa Halati’dir.

Tuyuğ

Tuyuğ sadece Türklere özgüdür. Muhakkak 11’li hece ölçüsünden oluşur. Genelde cinaslı uyak kullanılır. Rubaiden ayıran temel fark budur. Tuyuğda Nesimi ve Kadı Burhaneddin en iyileridir.

Musammat

Ayrı bir nazım biçimi olmamakla birlikte gazel ve bazı kasidelere uygulanan bir divan edebiyatı tekniğine verilen isimdir.

  • 3’erli bentlerden oluşanlara müselles denir.
  • 4’erli yapılara murabba (AAAA – BBBA) adı verilir. Başka bir 4’erli yapıya da şarkı adı verilir. Şarkıda tekrar edilen (nakarat) kısımlar vardır. Kafiye şeması aynıdır.
  • İlk şarkı şairi Naili, en güzel yazan Nedim’dir.

5’erli yapılara muhammes adı verilir. Kafiye şeması AAAAA – BBBBA olarak karşımıza çıkar. Başka bir 5’erli yapı tardiye‘dir. Şeyh Galip’in yazdığı özel bir muhammes türüdür. Tek farkı kafiye şemasındadır (BBBBA – CCCCA).

Terkib-i Bent

 

Terkib-i Bent, farklı uyaklara sahip birkaç bentten meydana gelen ve bentlerinin sonunda, uyakları aynı birer beyte sahip olan nazım biçimidir.

  • 8 ila 20 mısradan oluşur.
  • Sosyal eleştiri, hiciv ve mersiye konuları işlenir.
  • En ünlüsü Bağdatlı Ruhi’nin Terkib-i Bendidir. Bir diğer ünlü terkib-i bent  ise Baki’nin Kanuni Mersiyesi’dir.

Terci-i Bent

 

Terkib-i Bent’ten tek farkı son beyitteki kafiyelerin değişmemesidir. Terkib-i Bent’te din ve tasavvuf konuları işlenir. Ziya Paşa önemli bir isimdir.

Divan Edebiyatında Nazım Türleri

  1. Tevhit: Allah’ın birliğini anlatan, öven eserler.
  2. Münacat: Allah’a yakarış.
  3. Esma-i Hüsna: Allah’ın 99 ismi.
  4. Şathiye: Bektaşi tarzı şathiyelerin öncüsü Kaygusuz Abdal’dır. Allah ile senli benli konuşulur, Allah’a ulaşılmıştır. Yunus Emre tarzı şathiyeler ilk okunduğunda saçma gelir, şerhten (açıklamadan) sonra anlamı çıkar.
  5. Nat: Peygambere ve dört halifeye yazılan övgü dolu şiirlerdir.
  6. Ahmediyye: Hz. Muhammed ile yazılan manzum nasihat kitaplarıdır.
  7. Mevlit: Peygamberin doğumu ve çocukluğunu anlatır. (Süleyman Çelebi – Vesiletü’n Necat)
  8. Hilye: Peygamberin iç ve dış güzelliklerini anlatır.
  9. Siyer: Peygamberin tüm hayatını ve savaşlarını anlatır.
  10. Kısası Enbiya: Peygamberlerin hayatını anlatır.
  11. Miracname: Peygamberin göğe yükselişini anlatır.
  12. Kırk Hadis: Açıklamalarıyla kırk tane hadisi anlatır. (Kemal Ümmi – Kırk Armağan)
  13. Iydiyye: Bayramları anlatır.
  14. Ramazaniyye: Ramazan ayını anlatır. Oruçları, eğlenceleri, yemekleri, bayramları…
  15. Fütüvvetname: Ahiliği anlatır. Ahiliğe göre ideal insan tipi anlatılır.
  16. Bahariyye: Bahar ayını anlatır.
  17. Şitaiyye: Kış ayını anlatır.
  18. Gazavatname: Allah – İslam uğruna yapılan savaşları anlatır.
  19. Pendname: Nasihat ve öğüt kitabıdır. En önemlisi Güvahi – Pendname eseridir.
  20. Fahriyye: Şairin kendisini ve kendi mesleki gücünü övdüğü şiirlerdir.
  21. Methiye: Övgü dolu şiirlerdir. (Padişah, sadrazam, vezir…)
  22. Hiciv: Yergi dolu şiirlerdir. Bu eserleri yazanlara hecav ya da hecagu denir.
  23. Mersiye: Ölünün arkasından yazılan şiirlerdir. Ölen kişinin güzel huyları anlatılır. (Baki – Kanuni Mersiyesi)
  24. Maktel: Hz. Hüseyin’in şehit edilmesini anlatır. (Kerbela olayı) – (Fuzuli – Hadikatüs Süeda)

Divan Edebiyatında Akımlar

Türki Basit Akımı: (15 – 16.yy)

15 – 16.yy’da benimsenmiştir. Dilde sadelik amaçlandı. Aruzu ve nazım şekillerini devam ettirdiler.

Edirneli Nazmi, Aydınlı Visali, Tatavlalı Mahremi bu akımı benimsemiştir. Bu akım başarısız olmuştur.

Mahallileşme Akımı: (18.yy)

Dilde sadeleşme, İstanbul Türkçesi ile sağlanmak istenmiştir. Deyimler, atasözleri, halk söyleşileri, mesnevilerde mahalli (yerel) isimler kullanılması önemsenmiştir. Nedim bu akımın en büyük temsilcisidir.

Sebki Hindi Akımı: (17 – 18.yy)

İran’daki Türklerin Şiilerin dışlayıcı tutumlarından dolayı Hindistan Türk İmparatorluğuna kaçmasıyla başlar. Orada kendi dillerini kullandıkça ağır, anlaşılmaz bir dil ortaya çıkmıştır. Mübalağa ve tezat sanatına yer verilmiştir. Naili, Neşati, Şeyh Galip en önemli temsilcileridir.

Encümani Şuara (19.yy)

Divan edebiyatını canlandırmak, eski günlerine kavuşturmak amaçlanmıştır. Tanzimat dönemi başladığı için Divan edebiyatını canlandırmak fikri başarısız olmuştur. Doğu ve Batı’nın birleştirilmesi amaçlansa da başarılı olamadılar. Sebki Hindi’nin devamı niteliğindedir. En önemli temsilcisi Leskofçalı Galip’tir. Hersekli Arif Hikmet Bey de bu akımda çok önemli bir isimdir.

Divan Edebiyatı Sanatçıları

13.yy Divan Edebiyatı Sanatçıları

Mevlana

Eserlerini Farsça yazar. Mutasavvıftır. Tasavvufu ilk kez Tirmizi’den öğrenmiştir. Daha sonra Şems ile tanışmıştır ve hayatını resmen ona adamıştır. Mevlana Şems’e kendisini o kadar çok bağlamıştır ki, öğrencileri artık Mevlana’nın kendileriyle ilgilenmediğini düşünerek Şems’i sevmezler. Şems bunu öğrenince kaçıp uzaklaşır. Mevlana, hayatını Şems aşkına adamıştır. Hüsamettin Çelebi de Mevlana’nın yardımcılarındandır.

Eserleri:

  1. Mesnevi: Farsça yazılmıştır. 26 bin beyitten oluşur. Hayvanlar hakkında ve değişik hikayelerle insanlara tasavvuf bilgisini vermek amaçlanmıştır. Mevlana söylemiştir, Hüsamettin Çelebi yazmıştır. Bu yüzden Hüsam-ı Name olarak da anılır.
  2. Divan-ı Kebir: Farsça yazılan, yaklaşık 12 bin bentten oluşan, içinde terkibi bent ve terci-i bentler bulunan eserdir. Bu eser Şems kaçtıktan sonra Şems aşkıyla yazılmıştır.
  3. Fihi ma Fih: “Onun içindeki odur” anlamındadır. Mevlana’nın sohbet konuşmalarını içerir.

Farsça yazılmıştır.

  1. Mecalis-i Seba: Mevlana’nın yedi vaazıdır.
  2. Rubailer
  3. Türkçe Şiirler

 

Sultan Veled

Mevlana’nın oğludur. Eserlerini ağırlıkla Farsça yazmıştır. Mevlana’dan sonra Mevlevi’liği sistemleştirmiştir.

Eserleri:

  1.  ibtidaname

Hoca Dehhani

Eserlerini Türkçe yazmıştır. Tam olarak Divan edebiyatını başlatan adamdır. Divan Edebiyatı tarzında aşk, şarap, eğlence konusunda ilk Türkçe şiirleri Hoca Dehhani yazmıştır. Sultanlara kaside sunma anlayışını başlatan kişidir.

Eserleri:

  1. Selçuklu Şehnamesi: Farsça yazılan bu eserin Hoca Dehhani’ye ait olduğu söylenmektedir. Eserin kendisi bulunamamıştır.

14.yy Divan Edebiyatı Sanatçıları

Ahmet Fakih

Ahmet Fakih denince akla gelen ilk eseri Çarhnamedir. Kaside şeklindedir.

Kadı Burhanettin

Kandırılıp pusuya düşürüldükten sonra zehirlenerek öldürülmüştür. Kara, sert bir mizacı vardır. Azeri Türkçesi ile yazar. Tuyuğları ile ünlüdür. En önemli eseri Divan’dır.

Seyyid Nesimi

Tıpkı Kadı Burhanettin gibi tuyuğlarıyla ünlüdür ve Azeri Türkçesi ile yazar. Lakabı Şah-ı Şehid’dir. (Alevilikte şehitlerin şahı) Alevilerin 7 ulu ozanlarından ilkidir. (1- S. Nesimi 2- Ş. İsmail 3- Fuzuli 4- Pir Sultan Abdal) Yanlış anlaşıldığı için derisi yüzülerek öldürülmüştür.

Gülşehri

Matuntukit Tayr en ünlü eseridir. Türü Mesnevidir. Türkçedir. Yüz tane kuş, kendi padişahlarını ve kendi reislerini bulmak için yolculuğa çıkmak ister. Amaçları Kaf Dağının ardına ulaşmaktır. Zorlu, çetin, çileli yolculuğu aşmak gerekmektedir. Sadece 30 tanesi Kaf dağının ardına ulaşabilmiştir çünkü bir şeyi sadece gerçekten isteyenler elde edebilir. 30 kuş Kaf Dağını aştıklarında ayna ile karşılaşırlar. “Allah sevgisini kalbine koyarsan, ona ölmeden de ulaşabilirsin.”

Aşık Paşa

Garibname adında 10 bin beyitten oluşan Türkçe mesnevisi vardır. Tasavvufu anlatır. Türkçe yazmaktan utanılan bir dönemde Gülşehri ile birlikte Türkçe mesnevi yazarak ön plana çıkmıştır.

Şeyyad Hamza

Yusuf-u (Hz. Yusuf) Züleyha adında eseri vardır. Hz. Yusuf doğar, babası Yusuf’u çok sevdiği için kardeşleri kıskanır. Bir gün Hz. Yusuf bir rüya görür. Bu rüyada ay ve yıldızın ona secde ettiğini görür. Babasına bu rüyayı anlattığında babasının gözünde daha da değerlenir. Kardeşleri bu duruma dayanamaz ve Yusuf’u kuyuya atıp, babasına kurt kaptı derler. Babası Hz. Yakup bu duruma inanmaz. Günlerce ağlar, ağlamaktan gözleri kör olur. Hz. Yusuf’u atıldığı kuyuda bulan tüccarlar onu oradan çıkarıp Mısır’a götürürler. Mısır’da Hz. Yusuf’u görenler onun güzelliğinden dolayı şaşkına dönerler.

Yusuf-ı Meddah

Varka ve Gülşah isimli en önemli Mesnevi türü eserinde Varka ve Gülşah’ın aşkını anlatır. İlk defa bir Mesnevi’de öldükten sonra dirilme işlenmiştir. Birbirlerini çok seven Varka ve Gülşah, kavuşamayınca intihar ederler. Cenazelerinde akrabaları ağlarken Hz. Muhammed kervanıyla oradan geçer ve görür. Hikayeyi duyduktan sonra “Eğer bunların dirilmesini istiyorsanız, kendi hayatlarınızdan feda edin.” Der. Oradakiler bir yıl, beş yıl, üç yıl kendi hayatlarından verir ve Varka ve Gülşah 40 yıl daha yaşarlar.

Hoca Mesut

Süheylü Nevbahar önemli eseridir. Süheyl ile Nevbahar arasındaki aşkı anlatır.

Ahmedi

İskendername: Büyük İskender’in hayatı ve seferlerini anlattığı bu eserde Osmanlı tarihini de anlatmıştır. İlk defa bir eserde Osmanlı tarihi anlatılmıştır.

Cemşid-i Hurşit: Cemşit ile Hurşit’in aşkını anlatır.

Erzurumlu Kadı Mustafa Darir

Siretün Nebi en önemli eseridir. Türk edebiyatındaki ilk Türkçe Siyerdir (Hz. Muhammed’in tüm hayatını anlatır.)

15.yy Divan Edebiyatı Sanatçıları

 

Ali Şir Nevayi

Çağatay Edebiyatı’nın (Orta Asya’daki Çağatay Türkleri) en büyük sanatçısıdır. Tüm yüzyıllar için geçerlidir. Türk edebiyatındaki ilk hamse (5 mesnevi) sahibidir. Lisanut Tayr, en önemli mesnevisidir. Hamsenin dışındadır. Mantıkut Tayr çevirisi niteliğindedir. Türk Edebiyatında ilk şair tezkiresini yazmıştır (Mecalisün Nefais). Muhakemetül Lügateyn (İki dilin kıyaslanması – Türkçe Farsçadan üstündür).

Hüseyin Baykara

Çağatay Devleti’nin hükümdarıdır. Ali Şir Nevayi’nin çok yakın arkadaşıdır.

Ahmed-i Dai

Çengname en ünlü eseridir. Alegorik bir mesnevidir.

Şeyhi

Şeyhî Kütahya doğumlu Türk Divan şairi

Hüsrev-ü Şirin: Hüsrev ile Şirin’in aşkını anlatır. Aslında Ferhat ile Şirin olarak bilinir, ama Hüsrev İran hükümdarı ve Şirin de Ermeni Kraliçesidir. Türk edebiyatında Ferhat ile Şirin olarak çevrilmiştir, asıl aşk Hüsrev ile Şirin’in aşkıdır.

Harname: Har eşek demektir. 126 beyitlik bir mesnevidir. Sürekli yük taşıyan, çok yorulan ve halsiz düşen bir eşek anlatılır. “Boynuz umarken kulaktan olmak” atasözünden etkilenerek yazılan eserde elindekilerle yetinmenin önemi anlatılır. Şeyhi’nin özel hayatından izler içerir. 15.yy’da Mesnevi’nin üstadıdır.

Süleyman Çelebi

Vesiletün Necat, ilk müstakil mevlittir.

Avni

Fatih Sultan Mehmet’in mahlasıdır. Kendi şiirlerini ve Divan’ını bu mahlasla yazmıştır. Osmanlı padişahları arasında ilk Divan yazan padişahtır.

Ahmet Paşa

15.yy’ın kaside ustasıdır. Fatih’in sağ koluydu. Kerem Kasidesini yazarak Fatih Sultan Mehmet’e sunmuştur ve bu şekilde zindandan kurtulmuştur.  8- Necati

15.yy’ın gazel ustasıdır. Yerlilik (mahallilik) anlayışı var. Türk edebiyatında deyim ve atasözlerine yer verir. İlk defa bir hayvanın arkasından mersiye yazmıştır (Katırın ölümüne yazmıştır).

Hamdullah Hamdi

Anadolu’da ilk hamse yazan kişidir. Kıyafetname en önemli eseridir.

Yazıcıoğlu Mehmet

Muhammediye en önemli eseridir.

Kemal Ümmi

Kırk Armağan (40 Hadis) en önemli eseridir.

Sinan Paşa

Tazarruname ile Türk edebiyatının ilk süslü nesirini yazmıştır.

Mercimek Ahmet

Kabusname en önemli eseridir. Sade bir nesirdir.

Mihri Hatun

Türk edebiyatındaki ilk akrostiş şiir yazan kişidir.

16.yy Divan Edebiyatı Sanatçıları

Zati

Baki’nin hocası olarak bilinir. Edirne Şehringizi eseri, ilk şehringiz olarak bilinir. Divan da önemli eseridir.

Hayali

Baki gelene dek Kanuni Sultan Süleyman’ın yanındaydı. Baki’den sonra gözden düştü. “Hafız-ı Şirasi-i Rum” olarak bilinir.

Lamii Çelebi

2 hamsesi vardır. Lakabı Camii Rum’dur.

Gelibolulu Mustafa Âli

Hem şair, hem tarihçi, hem de devlet adamı kimliğine sahiptir. Hamsesi ve tarih kitabı vardır.

Bağdatlı Ruhi

Yazmış olduğu Terkib-i Bend o kadar güzeldi ki 300 tane nazire yazıldı. Bu nazirelerin en ügzeli Ziya Paşa’ya aittir.

Baki

Kanuni Sultan Süleyman’ın hep yanındadır. Kanuni ölünce çok üzüldüğü için Kanuni Mersiyesi’ni Terkib-i Bent ile yazmıştır. Baki dünyacıdır, zevkçidir. Eğlenceyi sever. İstanbul Türkçesini ve aruz ölçüsünü muhteşem bir şekilde kullanır. Anlaşılır şiirler yazmıştır. Zenginlik içerisinde yaşamıştır.

Türkçe Divanı vardır. Dünyacı olmasına rağmen dini bilgisi üst düzeydir, iki tane dini eseri vardır. Şeyhülislam olmasına çok az kala ölmüştür.

Fuzuli

Azeri Türkçesini kullanmıştır. Dili ağırdır, zor anlaşılır. Gazel, kaside ve mesnevileriyle ünlüdür. Arapça şiirler, Farsça ve Türkçe divanı vardır. Bu açıdan çok donanımlı bir adamdır. Baki’nin aksine ahiretçidir. Allah aşkıyla yazar. Şii/Alevi olduğu için saraya yaklaşamamıştır (Osmanlı’nın Safevi Devleti’ne düşman olmasından dolayı). Parasızlık içerisinde yaşamıştır.

Eserleri:

  1. Kanuni Sultan Süleyman’a, Sadrazam İbrahim Paşa’ya, Nişancı Celalzade’ye kaside sunmuştur.

(Saraya yakınlaşmak amacıyla)

  1. Osmanlı’nın o dönemki düşmanı Safevi devletinin kurucusu Şah İsmail’e mesnevi sunmuştur. Şah İsmail’in şiddetli bir Şii politikası vardır. Sunduğu mesnevinin adı Beng-ü Bade (Beng afyon, Bade şarap demektir. İkisi kıyaslanır, hangisi üstün olduğu anlatılır. Rivayete göre Beng

Osmanlı’ya Bade de Safevi devletine benzetilir. Eserde Bade daha üstün gelmiştir.)  c. Türkçe Divan

  1. Farsça Divan
  2. Leyla vü Mecnun. Bu mesnevide Leyla, Allah’tır. Mecnun da kendini Allah yoluna adamış kişidir. O kişinin adı Kays’tır. Mecnun, deli demektir. Kays Allah aşkından delirdiği için Mecnun lakabını almıştır. Allah’a ulaşmak amacıyla çile ve sıkıntı çeken, bu uğurda çöllere düşen Kays’ın hikayesidir.
  3. Sakiname: İçki alemini anlatır. Gerçek bir içki alemi de olabilir, tasavvufi bir içki alemi de (Saki’nin (şeyhin) dervişe şarap (ilahi aşk) vermesi ve onun ilahi aşkla sarhoş olması)
  4. Rindü Zahid: Farsça ve düzyazı
  5. Sıhhatü Maraz: Farsça ve düzyazı yazılmış tıp konulu (ruh sağlığı)
  6. Şikayetname: Nişancı Celalzade’ye yazdı. Süslü bir nesirle yazılan mektuptur. Maaşının kesilmesinin üstüne yazmıştır. “Selam verdim, rüşvet diye almadılar.”

 Şah İsmail

Safevi Devleti’nin kurucusudur. Aşırı Şii politikası uygulamıştır. Bu sebepten dolayı Osmanlı ile düşman olmuştur. Türkçe Divan’ı vardır.

Güvahi

En önemli eseri Pendname’dir.

 Sehi Bey

Heşt Behist en önemli eseridir. Bu eser bir şair tezkiresidir (şairleri anlatır). Anadolu’da yazılmış ilk tezkiredir.

Seydi Ali Reis

Miratü’l Memalik en önemli eseridir. Gezi yazısıdır.

Piri Reis

Kitab-ı Bahriye en önemli eseridir. Gezi yazısıdır.

Babür Şah

Babürname eseri Türk edebiyatındaki ilk anı yazısıdır.

Tarih Türündeki Eser

Tevarih-i Ali Osman (Büyük Osmanlı Tarihi) – Kemalpaşazade

17.yy Divan Edebiyatı Sanatçıları

Nefi

Övme (methiye), övünme (fahriye) ve yerme (hiciv) eserlerinde çok iyidir. Türkçeyi de Farsçayı da çok iyi kullanır. En önemli eseri Siham-ı Kaza.

Nabi

Hikemi (hakimane) şiirin öncüsüdür. İnsanlara aşk, şarap, kadın konularının dışında bilgi verme ve ideal insan tipini anlatmayı amaçlamıştır. En önemli eserleri Hayriye (Oğluna öğüt), Harameyn (Hac yolculuğu) ve Hayrabat’tır. İkisi de Türkçe mesnevidir. 4H Hikemi, Hayriye, Harameyn, Hayrabat

Azmizade Mustafa Haleti

Türk edebiyatının en iyi rubai yazarıdır.

Veysi

Süslü nesir ustasıdır (dili anlaşılmaz). En önemli eseri Habname’dir.

Nergisi

Süslü nesir ustasıdır (dili anlaşılmaz). Türk edebiyatında bir ilk olarak 5 mensur (düzyazı) eserini toplayarak Hamse adını verdi. Türk edebiyatındaki ilk mensur hamse. (Normalde 5 mesneviden oluşurdu) En önemli eseri Nihalistan.

 Katip Çelebi

Avrupa’da Hacı Halife, Hacı Kalfa adıyla bilinir.

Eserleri:

  1. Fezleke (Tarih kitabı)
  2. Keşfüz Zünun (14500 kitap yazarı ve kısa içerikleri hakkında bilgiler verir, Bibliyografik eserdir. Kaynakça niteliğindedir.)
  3. Cihannüma (Coğrafya)

Naima

Osmanlının ilk resmi tarihçisidir. Naima Tarihi en önemli eseridir.

Peçevi

Tarihçidir. Peçevi Tarihi en önemli eseridir.

Evliya Çelebi

Seyehatname en önemli eseridir.

Ebulgazi Bahadır Han

İki tane Şecere yazmıştır.

18.yy Divan Edebiyatı Sanatçıları

Nedim

Lale Devri şairidir. Hükümdar 3. Ahmet’in ve Sadrazam Damat İbrahim Paşa’nın yanında yer, içer, gezer. Eserlerini çapkınca yazar. Gazelde ve şarkıda çok iyidir.

Enderunlu Fazıl

Erkeklere de olan düşkünlüğü yüzünden Enderun okulundan atılmıştır. Hubanname (Erkek güzelleri), Zenanname (Kadın güzelleri) önemli eserleridir.

Şeyh Galip

Sebki Hindi akımının en güçlü temsilcisidir. (NNŞ diye kodlanır: Naili, Neşati, Şeyh Galip) Divanı vardır.

Hüsnü Aşk en önemli eseridir. (Leyla vü Mecnun tarzı tasavvufi eserdir)

Sümbülzade Vehbi

Lütfiye eseriyle oğluna öğüt vermiştir, en önemli eseridir.

19.yy Divan Edebiyatı Sanatçıları

Enderunlu Vasıf

En çok şarkı yazan kişidir. Divanı vardır.

Keçecizade İzzet Molla

Mihnet Keşan (Keşan Sürgünü) en önemli eseridir.

Yenişehirli Avni

Abname en önemli eseridir.

 

 

İlgili Makaleler

Bir yanıt yazın

E-posta adresiniz yayınlanmayacak. Gerekli alanlar * ile işaretlenmişlerdir

Başa dön tuşu