Mendel’in Kalıtım Teorisi

Gregor Mendel adını verdiği Mendel kalıtım teorisi ile genetik biliminin çığır atlanmasını sağlayan, Avusturyalı  bilim insanıdır. 22 Temmuz 1822 yılında Habsburg doğumlu olup, ailenin tek erkek çocuğudur. Asıl doğum ismi Johann’dır.

Mendel Kalıtım Teorisi

19. yüzyılın sonlarında bile çocukların özelliklerinin tamamen anne ve baba özelliklerinin karışımı olduğu kabul görüyordu. 1866 yılında ise Avusturyalı bir rahip olan Gregor Mendel bezelyeler ile bir araştırma yaptı. Mendel’in bu çalışması ilk başta bilim dünyası tarafından kabul edilmedi.

Maalesef ki çalışmaları ancak ölümünden sonra değer görmüş ve kalıtım biliminin zeminini hazırlamıştır. Mendel’in bezelyeler ile çalışmasının sebebi de bezelyelerin kısa zamanda verimli döller verebiliyor olması ve çeşitliliğin fazla olmasıydı. Bezelyede görülen kalıtsal karakterler ise buruşuk, yuvarlak; sarı, yeşil; yassı, şişkin; kısa, uzun şeklindedir.

Kalıtsal karakterlerin canlıya anne ve babadan geçmesi ise kromozomlar yardımı ile olur. Kromozomların üzerinde canlının karakterini belirleyen ve yavru döle aktarım yapan faktörlere de gen denir. Genler de DNA üzerinde yer alırlar. Canlıya biri anneden biri babadan gelen gen çiftleri vardır ve bu gen çiftlerine alel gen denir. Eşeyli şekilde üreyen canlılarda iki ayrı bireyden gelen erkek üreme hücresi ile dişi üreme hücresinin birleşmesine çapraz döllenme yani çaprazlama denir.

Oluşan dölde özellik gösterebilen genlere dominant gen adı verilir. Özelliğini gösteremeyen genlere ise çekinik yani resesif gen denir. Baskın yani dominant genler büyük harflerle gösterilir. Çekinik yani resesif genler ise küçük harflerle ifade edilir. Örneğin bir bezelyenin uzun olması dominant bir özelliktir ama kısa olması resesif bir özelliktir.

Karakteri kontrol eden genlerin ikisi de aynıysa homozigot gen adını alır. Eğer bu iki gen aynı olmazsa da heterozigot gen adını alır. Ayrıca bir canlının dış görünüş yani fiziksel özelliklerine fenotip ve genleri ile alakalı özelliklere de genotip denmektedir. Örnek olarak bir insanın saçlarının, gözlerinin rengi ya da ten rengi fenotiptir.

Uzun boylu ve homozigot iki bezelyenin çaprazlanması sonucu oluşan bezelye kesinlikle yine uzun boylu ve dominant özelliklidir. Eğer kısa boylu ve homozigot iki bezelye çaprazlanırsa da oluşan bezelyelerin tamamı kısa boylu ve çekiniktir.

Heterozigot uzun boylu bezelye ile homozigot kısa boylu bezelyenin çaprazlanması ile beraber de oluşan bezelyeler yüzde elli oranla uzun ve yüzde elli oranla da kısa boylu olur. Her ikisi de heterozigot olan bezelyelerin çaprazlanması sonucunda ise yüzde yetmiş beş oranda uzun boylu ve yüzde yirmi beş oranda kısa boylu olma olasılığı vardır.

İnsanlarda tam olarak 23 çift kromozom vardır. Bu kromozomların 22 çifti vücut karakterlerini belirler ve kalan 1 kromozom çifti de cinsiyet belirlemede kullanılır. Erkek üreme hücresindeki kromozom çifti XY şeklinde ve dişi üreme hücresindeki kromozom çifti de XX şeklinde ifade edilir. Doğacak bebeğin yüzde elli kız ve yüzde elli erkek olma olasılığı vardır.

Karakter bakımında farklı olan iki homozigotun çaprazlanmasıyla ortaya çıkan döllerin atalarından daha baskın olanının fenotipini gösterdiği bulunmuştur. Bu olayda oluşan bireylere monohibrit denir. Monohibritler arasında olan çaprazlanmaya da monohibrit çaprazlanma denir. Bu monohibrit çaprazlanma sonucunda yüzde yetmiş beş olasılıkla baskın ve yüzde yirmi beş olasılıkla çekinik döller elde edilir. Her bakımdan melez olan iki döl çaprazlanırsa dihibrit çaprazlanma olur.