Harita bilgisi Coğrafya dersi konularından birisidir ve bu konuyu anlamak için öncelikle haritanın ne olduğu ve ne işe yaradığının öğrenilmesi gerekir. Çünkü Coğrafya dersine ait soruların yer aldığı sınavlarda zorlanılan konu harita bilgisi olmaktadır.
Harita Nedir?
Coğrafya konularının genelinde yer alan harita nedir sorularının cevabı şu şekildedir. Harita dünya üzerinde yer alan herhangi bir alanın gökyüzünden bakıldığında görülen görüntüsünün belirli işaretlerle çizilmesiyle ortaya çıkmış olan çizimlere denilir.
Haritalarla ilgilenen bilim dalına ise kartografya ismi verilir. Haritanın oluşturulması için kuşbakışı görüntüleri kullanılan ölçeklerle küçültülerek çizimlere aktarılır. Çizimlerin haritayı ifade ettiği doğrudur. Ancak her çizimin harita olma özelliği de yoktur.
Yapılan çizimin harita olarak kabul edilmesi için şu özelliklere sahip olması gerekir; ölçek kullanılarak küçültülmüş olması, bir düzlem üzerine aktarılmış olması ve kuşbakışı görünümünün alınmasıdır. Bu özelliklere sahip olmayan çizimler harita sınıfına girmemektedir.
Haritayı Oluşturan Unsurlar
Kuşbakışı görüntüsünün ölçeklenerek düzlemlere aktarılması sayesinde oluşturulan haritayı oluşturan unsurlar vardır. Bu unsurlar haritaların olmazsa olmazlarıdır. Unsurların harita üzerinde bulunmaması haritaların amacına yönelik hizmet vermesini engellemektedir. Haritada yer alan unsurlar harita başlığı, harita yön oku, haritanın ölçeği, harita açıklamaları ve coğrafi koordinatlardır.
Harita unsurları arasında yer alan harita başlığı hazırlanan haritanın konusunu ifade eder. Bunun için başlığın sade aynı zamanda konuyu ifade edecek doğru başlıkta olması gerekir.
Harita ölçeği ise çizimin harita olduğunun kabul edilmesi için gerekli olan unsurdur. Ölçek haritaların çizim yapılırken hangi oranda küçüldüğünü ifade etmektedir. Haritalarda kullanılan iki ölçek vardır. Bunlar kesir ölçek ve çizgi ölçektir.
- Kesir ölçek küçültme oranının kesirlerle ifade edildiği ölçektir.
- Çizgi ölçek ise uzunlukların şerit üzerine işaretlendiği ölçek türüdür.
Harita unsurlarından birisi de harita yön okudur. Yön oku haritalarda yer alan yönlerin belirlenmesi için kullanılır.
Haritalarda her bilginin yazılması mümkün olmadığı için bazı bilgiler sembollerle ifade edilir. Bunu sağlayan sembollere harita açıklamaları, harita anahtarı ya da lejant isimleri verilir. Haritalarda yer alan son unsur ise coğrafi koordinatlardır. Bu koordinatlar sayesinde çizim yapılacak olan alanın enlem ve boylamı belirlenir.
Haritaların Sınıflandırılması
Coğrafi konular için kullanılan haritaların sınıflandırılması mümkündür. Haritalar kullanılan ölçeklere ve kullanıldıkları alanlara bağlı olarak iki sınıfa ayrılırlar.
Ölçeklerine ve kullanım alanlarına göre haritalar şunlardır;
- Ölçeklerine göre haritalar büyük ölçekli, orta ölçekli ve küçük ölçekli haritalar olarak üçe ayrılırlar.
- Büyük ölçekli haritalar gösterilen alanın dar olduğu ancak ayrıntının fazla olduğu haritalardır. Bu haritalarda hata payı azdır. Büyük ölçekli haritaların ayrıca ölçeklerin paydası küçüktür. Bu haritaların ölçekleri 1/20.000 ile 1/200.000 arasında olmaktadır. Büyük ölçekli haritalara topografya haritaları da denilmektedir.
- Küçük ölçekli haritalar ise gösterdiği alanın geniş olduğu ancak ayrıntının az olduğu haritalardır. Bu haritalarda hata payı fazladır. Bu tür haritaların ölçek paydaları büyüktür. Küçük ölçekli haritaların ölçekleri 1/500.000’den küçüktür.
- Orta ölçekli haritaların ölçekleri ise 1/20.000 ve 1/500.000 ölçek aralıklarında olmaktadır.
- Kullanıldıkları alanlara göre haritalar ise fiziki, beşeri, ekonomik, idari, özel ve iklim haritalarıdır.
- Fiziki haritalar yer şekillerini göstermek için kullanılan haritalar olurken iklim haritaları basınç, nem, sıcaklık ve rüzgar gibi haritası çizilen bölgenin iklim özelliklerini belirten haritalar olmaktadır.
- Ekonomik haritalar, haritada yer alan bölgenin ekonomik faaliyetlerini ifade etmektedir. Bu faaliyetler tarım, sanayi, ticaret ve hayvancılık gibi konular olmaktadır.
- Beşeri haritalar ise haritası çizilen alanda yaşayan insan nüfusunu ve nüfusun dağılışını göstermektedir.
- İdari haritalar ise çizilen yerin sınırlarını, il ya da ilçelerini ve kıtaları göstermektedir.
Bunlar dışında kullanıldığı alanlara göre haritalar arasında bulunan özel haritalar bir meslek grubu için hazırlanan ve kullanılan haritalar olmaktadır.
Projeksiyon yöntemleri
Haritaların çizim aşamalarında çeşitli sebeplerden dolayı bozulmalar yaşanmaktadır. Bu bozulmalar sebebiyle karalar, denizler ya da haritada yer alan diğer şeyler yanlış ifade edilebilmektedir. Bu yanlışların olmaması ya da daha az olması için yöntemler geliştirilmiştir. Bu yöntemlere projeksiyon yöntemleri denilmektedir.
Projeksiyon yöntemlerinin üç çeşidi vardır. Bunlar silindirik, konik ve düzlem projeksiyon yöntemleridir.
- Konik projeksiyon yöntemi: Dünya haritası çizimlerinde ve orta enlem çizimlerinde kullanılmaktadır.
- Düzlem projeksiyon yöntemi: Bu yöntem daha çok büyük ölçekli haritaların çizimlerinde ve kutupların çizimlerinde kullanılır.
- Silindirik projeksiyon yöntemi: Bu yöntem ekvatorun ve çevresinin çizildiği haritalarda kullanılır.
