Türk edebiyatının yapı taşlarından en önemi dönemi olan Cumhuriyet Dönemi edebiyatı, birçok şair ve yazara ev sahipliği yapmıştır. Diğer Türk Edebiyatı dönemlerinden ayrılan Cumhuriyet Dönemi Türk Edebiyatı genel özellikleri vardır.
Gelin hep beraber aralarında birçok kategoriye ayrılan Cumhuriyet Dönemi şair ve yazarlarını daha yakın bir perspektiften inceleyelim.
İçindekiler
Cumhuriyet Dönemi Türk Edebiyatı Özellikleri
- Aruz ölçüsünden vazgeçilerek, serbest ölçü ve hece ölçüsü benimsenmiştir. Bu ölçüler şair ve yazarlara daha büyük özgürlük sağladığından, sanatçılar konuya daha kolay odaklanabilmiştir.
- Dil Osmanlı Türkçesine göre sadeleşerek, İstanbul Türkçesi hedef alınmış ve başarı sağlanmıştır.
- Önceki dönemlerde karşılaşılan İstanbul yazarı mimi ortadan kalkmış, Anadolu’dan da çeşitli yazar ve şairler türemeye başlamıştır.
- Yazar ve şairlerin ürettiği eserlerde halk ön plana çıkmış ve halk sorunları sade bir dille işlenmiştir.
- Diğer eser türlerinin yanı sıra tiyatro ve deneme dalında başarılı eserler üretilmiştir.
Yedi Meşaleciler
Yedi Meşaleciler, Cumhuriyet Dönemi içerisinde 1928 yılı itibariyle ortaya çıkmışlar.
- Önceki edebiyat dönemlerinde görülen aruz ve hece ölçüsünü geliştirme amaçları vardır.
- Canlılık ve samimiyet sloganı ile ortaya çıkmışlardır.
- Mallerma ve Verlaine gibi Fransız şairler, bu dönem sanatçılarının örnek aldığı şairlerdir.
- Anadolu’yu yurtseverlik anlamında geliştirmek isteyen Yedi Meşaleciler pek başarılı olamamıştır.
- Yedi Meşaleciler akımını benimseyen şair ve yazarlar arasında; Ziya Osman Saba, Yaşar Nabi Nayır, Muammeran Lütfi, Cevdet Ali Kudret ve Sabri Esat Siyavuşgil bulunmaktadır.
Yeniciler (Garipçiler)
- Cumhuriyet Dönemi içerisinde en farklı ve en yaratıcı grubu olarak yer alan Garip şair ve yazarlar, birçok esere imza atmışlardır.
- 1940 yılına kadar Cumhuriyet Dönemi içerisinde çıkan bütün akımlara kafa tutan Garipçiler, Orhan Veli ve Oktay Rıfat Horozcu tarafından 1940 yılında kurulan Garip dergisini kurarak akımı başlatmıştır.
- Bu akım için şiirde kafiye ve hece ölçüsü gereksizdir.
- Şiir, fikirleri etkilemek için yazılmalıdır.
- Garipçilere göre şiirde anlam düz verilerek, her konunun şiir içerisinde yer almasını savunur.
- Şiirde söz cambazlığı, ustalığı gibi oyunlara gerek duyulmadığını ve şiirin ana temasının edebiyat olması gerektiği savunulur.
Maviciler
- Maviciler akımı Atilla İlhan tarafından 1952 yılında çıkarılmaya başlayan Mavi dergisinin adını alan akımdır.
- Orhan Duru, Ferit İdgü gibi sanatçılarında bu akımda yer aldığı ve bu akımın Orhan Veli’nin Garipçiler akımına karşı olarak çıktığı bilinir.
- Gösterdikleri duruş ile sanata şairane bir bakış açısı sunmuşlardır.
- Daha sonra Mavi dergisinin yönetimini Atilla İlhan’dan devralan Özdemir Nutku süreci başarılı bir şekilde yönetmiştir.
İkinci Yeniciler
- İkinci Yeniciler, Turgut Uyar, Cemal Süreya, Edip Cansever, Tomris Uyar, İlhan Berk, Ece Ayhan, Ülkü Tamer gibi günümüzde en popüler şair ve yazarları bünyesinde bulunduran akımdır.
- Cumhuriyet Dönemi’nin en başarılı akımlarından sayılan İkinci Yeniciler, 1950 yılında Garip akımına karşı olarak doğmuştur.
- Bu akıma göre şiir insanla başlayıp insanla biter.
- Şiirin kendisine göre bir dili olmalı ve diğer edebiyat eserlerinden ayrılmalıdır.
- Önemli olan kelimenin anlamı olmaksızın, şiirde kullanılan ve şairin yüklediği anlamdır.
Cumhuriyet Dönemi Genel Özellikleri
Cumhuriyetin ilanından sonra Türk Edebiyatı yükseliş çıtasını bozmadan ilerlemiştir. Bu dönemle birlikte birçok şair ve yazar ortaya çıkarken, günümüzde en çok okunan şairlerde yüksek oranla bu döneme aittir.
- Yazı dili ve konuşma dili arasındaki fark en az seviyeye inmiştir.
- Edebiyatımız bu dönemde gerçekçi bir bakış açısı kazanmıştır.
- Aruz dilinin yerine hece ölçüsü hakim kılınmıştır.
- Şiir, roman, hikaye ve tiyatro gibi edebi eserlerde gelişme gözlemlenmiştir.
- İkinci Dünya Savaşı sırasında da eser üretmeye devam eden Cumhuriyet Dönemi yazar ve şairleri, Milli irade ve Milliyetçilik akımından etkilenmiştir.
1940 Sonrasında Cumhuriyet Dönemi Edebiyatı
İkinci Dünya Savaşı’nın başlaması ile birlikte eser vermeye devam eden sanatçılar, ortaya yeni atılan ve işlenen akımlardan etkilenmiş ve Türk Edebiyatı köklü bir değişikliğe uğramıştır.
Bu nedenle insan, yaşam, savaş, ölüm gibi konular öne çıkmıştır. Hikaye ve roman gibi konularda köy sorunları işlenmiştir.
Orhan Veli ve diğer Garipçiler tarafından çıkarılan Garip isimli şiir kitabı, yeni bir hareketi başlattı. Bu hareketlenmeye ”1. Yeni Şiir Hareketi” ismi verildi.
Amaçları şiirde iç ahengi yaratmak ve yakalamak olan sanatçılar, şiirin kaynağının insan ve insan bilinçaltı olması gerektiğini savunmuştur.
Daha sonra ortaya çıkan İkinci Yeniciler ise sanat için şiir algısını savunarak, sürrealizmden etkilenerek şiirde soyutlama yöntemini ele almışlardır. Bu akımdan etkilenen bazı şair ve yazarlar şöyledir: Cemal Süreya, Turgut Uyar, Edip Cansever, Ece Ayhan, Ülkü Tamer, Tomris Uyar.
Cumhuriyet Dönemi Bağımsız Yazarları
Cumhuriyet Dönemi içerisinde Türk Edebiyatı’na ürettiği eserler ile katkıda bulunan ancak hiçbir akım ve dergiye bağımlı olmayan bazı sanatçılar bulunmaktadır.
Bu sanatçılardan bazıları ve eserleri şunlardır:
- Cevdet Şakir Kabaağaçlı: Konularını daima Akdeniz ve Ege kıyılarından çıkaran Cevdet Şakir, balıkçıları ve sünger avcıları konusunu işledi. Halikarnas Balıkçısı olarak da bilinir. Merhaba Akdeniz, Deniz Gurbetçileri gibi eserleri vardır.
- Haldun Taner: Gücünü gözlem ve mizah üzerine yoğunlaştıran hikayeleri ile Cumhuriyet Dönemi içerisinde yer aldı. Epik türde tiyatro eserleri ile Türk Edebiyatı’na katkıda bulunmuştur. Şişhane’ye Yağmur Yağıyordu, On İkiye Bir Var gibi eserleri ile karşımıza çıkmaktadır.
- Tarık Buğra: Tek bir baş karakteri işleyerek bu karakterin başına gelen dengesiz, alaycı olayları ele alır. Olayların çoğunluğu köy ortamında geçerken köy sorunları da indirgenerek şiir ve yazıya eklenir. Bu özelliğiyle Cumhuriyet Dönemi sanatçılarından farklılaşan Tarık Buğra’nın birçok deneme ve tiyatro metni de bulunmaktadır. Küçük Ağa ve İbişin Rüyası gibi eserleri bulunmaktadır.
Cumhuriyet döneminde bu sanatçıların yanı sıra hiçbir akımlar içerisinde yer almadan eser üretimine devam eden ve Türk Edebiyatı’na katkıda bulunan başka sanatçılar da bulunmaktadır.
Bunlardan bazıları;
- Selim İleri
- Füruzan
- Orhan Pamuk
- Vedat Nedim Tör
- Cengiz Dağcı
- Oktay Akbal
- Sermet Çağan
- Suat Kemal Yetkin
