Cümlede Anlam Konu Anlatımı

Cümlede anlam nedir? Duyguların ve düşüncelerin anlatılmasına yardımcı olan, yargı bildirme özelliği olan sözlere ve söz öbeklerine cümle ve bu cümlelerden çıkarılabilecek yargıların bulunmasına da cümlede anlam denir.

Cümlede Anlam

Cümlede anlam içerisinde birtakım soru tipleri barındırır. Bu sorular cümlenin anlamını ortaya çıkarmak için kullanılırlar.

Sınavlarda karşımıza çıkacak en sık sorulan soru tiplerinden bazıları şunlardır;

• Bu cümleden kesin olarak varılabilecek yargı nedir?
• Numaralı cümlelere bakıldığında verilenlerden hangisi yanlış olabilir?
• Verilen cümle aracılığı ile neyin anlatılması amaçlanmıştır?
• Verilen cümlelerden hangisi anlam açısından en yakındır?
• Verilen cümlelerden hangisi diğer cümlelerden farklı bir anlama gelmektedir?

Cümlede Anlam İlişkileri

Yakın ya da Eş Anlamlı Cümle Türleri: Her cümle içerisindeki sözcükler cümlenin anlam yapısını bozmadan farklı sözcükler aracılığı ile de ifade edilebilir. Yani aynı anlama gelen iki cümle farklı sözcüklerden oluşturulabilir. Bu tarz cümle yapılarına eş anlamlı cümleler ya da yakın anlamlı cümleler denir.

Bu cümle yapılarına örnekler şunlardır;

Ayşe güzel bir kızdır.

Yukarıda verilen cümle aracılığı ile anlatılmak istenen Ayşe adında bir kızın güzel olduğudur. Bu cümlenin sözcüklerini değiştirip aynı anlamı vermek, yani eş anlamlı cümlesini oluşturmak mümkündür.

Ayşe’nin güzel olduğunu söylemek yanlış olmaz.

Ayşe’nin çirkin olduğunu söylemek yanlış olur.

Yukarıda verilen iki cümle de ‘Ayşe güzel bir kızdır’ cümlesiyle aynı anlama gelmektedir. Verilen iki cümlede sözcükler farklı olsa da, hatta cümlenin olumluluk durumları bile farklı olsa da anlamca birbirlerine yakın cümlelerdir. Soruyu okuduğumuz zaman eğer bize anlamca en yakın olan cümle soruluyorsa öncelikle verilen cümlenin anlamını iyice anlamalı ve anlatılanın ne olduğunu iyice kavramalıyız. Ardından şıklarda ana cümle ile anlamca en uzak olanları belirlemeli ve uzak şıkları eleyerek devam etmeliyiz.

Zıt Anlamlı Cümle Türleri: Verilen iki cümlenin anlam açısından birbirini çürütür nitelikte olması durumunda iki cümlenin türü zıt anlamlı cümlelerdir.

Bu cümle türlerine örnek olarak şunlar verilebilir;

Basketbol oynamak keyifli bir spor aktivitesidir.

Bu cümlenin zıt anlamlı cümlesi şunlardır;

Basketbol oynamak keyifli bir spor aktivitesi değildir.

Basketbol oynamak sıkıcı bir spor aktivitesidir.

Bu cümlelerin yapısına baktığımızda zıt anlamlı cümlelerde değil olumsuzluk sağlayıcısının kullanılmasının şart olmadığını görebiliriz. Yani bir cümlenin zıt anlamlısı istendiğinde şıklarda değil sözcüğünü aramak yanlıştır. Anlamca aynı fakat yapı olarak farklı cümleler zıt anlamlı değildir. Bu nedenle şıklarda anlamca zıt olan seçeneği işaretlememiz gerekir.

Neden – Sonuç Bildiren Cümle Türleri: Verilen cümle içerisinde, eylemin neden gerçekleştiğinin de açıklandığı cümle türleridir. Yani cümlenin eyleminin gerçekleştirilme nedeni yine aynı cümlede verilir. Bu tür cümleleri belirlemek için cümlenin eylemine ‘neden’ sorusu sorulur.

Bu cümle türlerinin örnekleri şunlardır;

Uykulu olduğum için okula gitmedim.

Cümleye neden okula gitmedim sorusu sorulduğunda uykum olduğu için cevabını alabiliyoruz. Bu da bize bu cümle türünün neden sonuç bildiren cümle olduğunu gösterir.

Kitaplarını sevmediğimden almak istemedim.

Bu cümlede de görüldüğü üzere neden sonuç bildiren cümlelerde için sözcüğü kullanılmak zorunda değildir. Cümleye neden almak istemedim sorusu sorulduğunda kitaplarını sevmediğimden yanıtını alabilmekteyiz. Bu nedenle neden sonuç bildiren cümle sorularında şıklarda için bulunan şıkka hemen yönelmek doğru değildir. Tüm şıklara neden sorusunu sormalı, yanıt alabildiğimiz şıkı işaretlemeliyiz.

Amaç – Sonuç Bildiren Cümle Türleri: Verilen cümlenin içerisinde eylemin gerçekleştirilmesindeki amacı da bulunduğunda bu cümle türlerine amaç sonuç cümleleri denir.

Bu cümle türlerine örnek olarak şunlar verilebilir;

Seni görebilmek için buralara kadar geldim.

Aynı neden sonuç cümlesinde olduğu gibi amaç sonuç cümlelerinde de için sözcüğü kullanılabilir. Ancak neden sonuç cümlesinde eylemin neden yapıldığı verilirken amaç sonuç cümlelerinde eylemin hangi amaçla yapıldığı belirtilir. Yani için sözcüğünü şıklarda gördüğümüz de cümlenin neden sonuç cümlesi mi yoksa amaç sonuç cümlesi mi olduğunu ayırt etmemiz gerekmektedir.

Koşul – Sonuç Cümle Türleri: Verilen cümlenin eyleminin gerçekleşebilmesinin ve ya gerçekleşmemesinin bir koşula bağlı olduğunun belirtildiği cümle türleridir.

Bu cümle türlerine örnekler şunlardır;

Yağmur yağmazsa size geleceğim.

Bu cümlede gelme eyleminin gerçekleşebilmesi yağmurun yağmaması koşuluna bağlıdır. Eğer koşul gerçekleşmez ise eylem de gerçekleşemeyecektir.

Annem izin verirse seninle gelirim.

Yine bu cümlede de eylemin gerçekleşmesi bir koşula bağlıdır. Yani gelme eyleminin gerçekleşmesi için annenin izin verme koşulu vardır.

Cümlede Anlatım Özellikleri

Öznel Anlamlı Cümle Türleri: Doğru ya da yanlış olma durumu bulunmayan, kişinin kendi düşünce ve değerleri doğrultusunda yaptığı yorumları içeren cümle türleridir.

Bu cümle türüne örnek olarak şunlar verilebilir;

İzmir Türkiye’nin en güzel şehridir.

Bu cümlenin doğru ve ya yanlış olduğu tartışılabilir ancak kanıtlanamaz. Çünkü bu sözü söyleyen kişinin kendi yorumları aracılığı ile oluşturulmuş bir cümledir.

Nesnel Anlamlı Cümle Türleri: Nesnel anlamlı cümlelerin yanlış ya da doğru olma durumları kesindir. Söyleyen kişinin kendi düşüncelerini ve ya değerlerini içerisinde barındırmayan ve herkesçe doğru ve ya yanlış kabul edilen cümle türleridir.

Bu tür cümlelere örnek olarak şunlar verilebilir;

Bu kitabın ana teması kaybolmuş bir kızın hikayesidir.

Verilen cümle ya doğrudur ya da yanlış. Ancak doğru da olsa yanlış da olsa herkes tarafından kabul edilen bir yargı belirtmektedir.

Doğrudan Anlamlı Cümle Türleri: Başka biri tarafından dile getirilen sözlerin, aktarılırken olduğu gibi değiştirilmeden aktarıldığı cümle türleridir.

Bu tür cümlelerin örnekleri şunlardır;

Ayşe ‘’Ben sizi arayacağım’’ dedi.

Bu cümlede kişinin söyledikleri o kişinin diliyle, yanı hiç değiştirilmeden aktarılmıştır. Yani bu cümle doğrudan anlamlı bir cümledir.

Dolaylı Anlamlı Cümleler: Başka biri tarafından dile getirilen sözlerin, düzenlenerek birebir olmayan şekilde aynı anlamın ifade edilerek aktarıldığı cümle türleridir.

Örnekleri şunlardır;

Babam eğer okula gitmezsem beni doktora götüreceğini söyledi.

Cümlenin ilk hali bir babanın okula gitmezsen seni doktora götürürüm şeklidir. Ancak dolaylı anlam haline geldiğinde anlam yine aynı fakat yapı değiştirilerek anlatılır.

Karşılaştırma Cümle Türleri: Cümlede verilen 2 ya da daha fazla birimin karşılaştırıldığı cümle türleridir. Çoğu zaman cümle içerisinde kadar, göre, kıyasla, en, daha, ise gibi sözcükler bulunur.

Bu cümle türünün örnekleri şunlardır;

Sen bana göre daha uzunsun.

Verilen cümlede 2 kişi birbiri ile boy özellikleri açısından karşılaştırılması yapılmaktadır. Bu tarz cümleler gördüğümüzde karşılaştırılan özellikler aynı olmak zorundadır. Yani karşılaştırılan iki tarafın ortak özelliği karşılaştırılmalıdır. Bu tarz sorularda şıklarda önce özelliğin ortak olup olmadığına bakmalıyız.

Aşamalı Durum Bildiren Cümle Türleri: Verilen cümlede bir şeylerin azalma ve ya artma durumunun aşamalı olarak belirtilmesidir.

Bu cümle türünün örnekleri şunlardır;

Kargo bekleme süresi her geçen gün daha can sıkıcı hale geliyor.

Cümlede can sıkıcı hale gelme durumunun her geçen gün aşamalı olarak arttığı anlatılmaktadır.

Benzetme Bildiren Cümle Türleri: Cümlede verilen birimlerin belirli özellik yönünden birbirine benzetilmesi ile oluşan durumdur.

Örnekleri şu şekildedir;

Merve de aynı ablası gibi sarışın.

Merve isimli kişinin saç rengi yönünden ablasına benzediği belirtilmiştir.

Kinayeli Anlatım: Cümlede yapı açısından değil anlam açısından anlatılanın tersinin alaycı bir anlatımla kast edilmesidir.

Örnekleri;

Selin o kadar çalışkan ki hala üniversiteyi bitiremedi.

Cümlede çalışkan sözcüğü anlamsal açıdan olumlu olsa da cümlenin tamamının anlamına bakıldığında üniversiteyi bitiremediğini dile getirerek aslında selin kişisinin çalışkan olmadığı anlatılmaktadır. Yani bu tarz sorularla karşılaştığımızda şıklarda olumsuz anlamda sözcük aramak yerine cümlenin anlamı ile kullanılan sözcüklerin anlamının zıt olduğu durumları aramalıyız.

Tanım Cümle Türleri: Cümle içerisinde tanımlama yani bir kavramın özelliklerini ve kendisini açıklama yönteminin kullanıldığı durumlardaki cümlelerdir. Cümleler bir şeyin ne olduğuna yanıt veren niteliktedir.

Bu cümle türlerinin örnekleri şunlardır;

Masa: Genellikle dört bacağı bulunan ve tahtadan yapılmış, üzerine bir şeyler koymaya yarayan eşya adıdır.

Yukarıdaki cümlede masa sözcüğünün temel özellikleri ve ne işe yaradığı verilmiş yani tanımlanmıştır.

Üslup İle İlgili Cümle Türleri: Cümlelerde yazarın ya da kişilerin bir kavramı nasıl anlattığının belirtilmesidir.

Örnekleri şunlardır;

O kitaplarında okuyucuya bir mesaj vermek amacıyla anlaşılır cümleler kullanır.

Örnekte yazarın kitaplarında nasıl cümleler kullandığını belirterek üslubundan bahsetmiştir. Yani cümle üslup ile ilgilidir.

İçerik İle İlgili Cümle Türleri: Bir kitabın ya da yazının içerdiği duygu, düşünce ve anlamların oluşturduğu bütünün anlatılmasıyla oluşturulan cümlelerdir.

Örnekleri şunlardır;

Yazar bu eserinde okuldan atılmış olan bir erkek çocuğunu ele almıştır.

Yazarın eserini oluşturan konu belirtilmiştir yani içeriğinden bahsedilmiş cümle türüdür.

Anlamlarına Göre Cümleler

Cümlelerde öncelikle şu özelliklere bakılır;

Özgünlük: Yazarın ya da sanatçının eserinin, başka kimsenin eserine benzememesi için uğraşmadır. Yani benzerlikleri olmayan özel bir eser çıkarmasıdır.

Yoğunluk: Bir yazıda fazla sözcük ve cümle kullanmadan az kullanımla çok şeyi anlatmaktır.

Yalınlık: Bir yazının dilinin en anlaşılır şekilde yani herkes tarafından anlaşılacak şekilde kullanılmasıdır.

Evrensellik: Yazarın eserinde özel ve kişisel sorunlara ve ya konulara yer vermek yerine ulusal ve herkes tarafından bilinen konulara yer vermesidir.

Anlamlarına göre cümle türleri ise şunlardır;

Hayıflanma Bildiren Cümle Türleri: Kişilerin yapmak istediği ancak yapmadıkları şeyleri pişmanlık bildirerek anlattıkları cümle türleridir.

Örnekleri şunlardır;

Keşke sen gelmeden önce o kitabı alsaydım.

Cümlesinde yapılamamış bir işin olduğunu görüyoruz. Kişi keşke sözcüğü yardımıyla bu durumdan pişmanlık duyduğunu belirtmektedir.

Yakınma Bildiren Cümle Türleri: Başka biri tarafından yapılan bir durumdan hoşnut olunmadığının belirtildiği cümle türleridir.

Örnekleri şunlardır;

Taşındığından beri hiç ziyaretime gelmedi.

Cümlesinde hem yaşanılan durum belirtilmekte hem de bu durumdan oluşan rahatsız olma durumu dile getirilmektedir. Yakınma cümleleri ile hayıflanma cümleleri birbirine karıştırılabilir. Bu nedenle şunu unutmamalıyız hayıflanma cümlelerinde bir durumun pişmanlığı varken yakınma cümlelerinde rahatsız olunması vardır.

Sitem Bildiren Cümle Türleri: Oluşan durumdan kişinin üzüldüğünü belirttiği cümle türleridir.

Örnekleri şunlardır;

Doğum gününe beni davet etmemişsin.

Kişi bu cümle aracılığı ile bu durumdan üzüntülü olduğunu belirtmektedir.

Tahmin – Olasılık Cümle Türleri: Kişilerin bir durum ya da olay hakkında kendi düşünce ve bilgilerini kullanarak kesin olmayan sonuçları önceden düşünüp dile getirme durumlarıdır.

Örnekleri şöyledir;

Yemeği çoktan yemişlerdir, gitmeyelim.

Verilen cümlede yemeğin yendiğine dair kesin bir kanıt bulunmamasına rağmen söyleyen kişi bu durumu tahmin etmiştir.

Varsayım Cümle Türleri: Aslında var olmayan bir durumu var olmuş gibi kabul ederek oluşturulan cümle yapılarıdır. Cümle içerisinde genellikle tut ki, diyelim ki, varsayalım gibi yapılar kullanılır.

Örnekleri şunlardır;

Diyelim ki zengin oldun ne yaparsın?

Cümleyi söyleyen kişi karşı tarafın zengin olmadığının farkındadır. Ancak böyle bir durum varmış gibi davranarak varsayım yapmaktadır.

Değerlendirme Cümle Türleri: Bir yazar ya da eser hakkında görüş bildiren cümlelerdir. Aynı zamanda eleştiri bildiren cümle yapısıdır.

Örnekleri şunlardır;

Bu yazar, romanlarında genellikle şehir hayatından insanlar seçiyor.

Verilen cümlede yazarın romanı hakkında bir görüş bildirilmiştir. Yani değerlendirme yapılmıştır.

Küçümseme Bildiren Cümle Türleri: Bir kişinin yaptıklarına ya da kendisine karşı alaycı bir tavır takınarak o kişiyi değersiz görme bildiren cümle türleridir.

Örnekleri şunlardır;

Sen kim o dağa tırmanmak kim.

Söyleyen kişi bu cümlede karşı tarafı küçümsemiş ve dağa tırmanma işini yapamayacağını alaycı bir şekilde belirtmiştir.

Azımsama Cümle Türleri: Sayıca az bulunan şeylerin yetersizliğinin ifade edildiği cümle türüdür.

Örnekleri şunlardır;

Bu kadar pirinçle ne yapılabilir ki.

Pirincin yetersiz olduğunun bildirilmesi ile azımsama yani az görme yapılmaktadır.

Olumlu Cümle Türleri: Yapısal açıdan eylemi yani yüklemi olumsuz ek almamış, olumlu anlam taşıyan cümlelerdir.

Kuşlar güzel.

Yüklemde olumsuz ek bulunmayan ve anlamca olumlu olan bir cümle örneğidir.

Olumsuz Cümle Türleri: Yüklemi içerisinde olumsuz ek ve ya olumsuzluk sağlayıcı (değil sözcüğü) bulunan cümle türleridir.

Örnekleri şunlardır;

Orası güzel değil.

Ben gelmedim.

İlk cümlede değil olumsuzluk sağlayıcısı ile oluşturulmuş bir olumsuz cümle bulunmaktadır. İkinci cümlede ise -me ,-ma olumsuzluk eki yardımı ile oluşturulmuş bir olumsuz cümle vardır. Yani bu tarz bir soru ile karşılaştığımızda şıklarda yalnızca olumsuzluk eki ve ya değil sözcüğünü aramamalıyız. İkisine de bakmalı hangisi varsa onu işaretlemeliyiz.

Soru Bildiren Cümle Türleri: Eyleminde soru eki bulunan cümle türleridir. Sonunda soru işareti ile soru olduğu belirtilir.

Örnekleri şu şekildedir;

Sen gittin mi?

Mi soru eki kullanılarak oluşturulmuş soru cümlesidir.

Sözde Soru Cümlesi Türleri: Cevap verilmesi gerekmeyen yani gerçek anlamda soru olmayan cümle türleridir. Genellikle sonlarına soru işareti konmaz.

Örnekleri şu şekildedir;

Neden yapar bir insan bunu.

Cümlede kızgınlık duygusu sözde soru cümlesi yardımıyla belirtilmiştir ve karşılığında neden yapıldığının cevabı istenmemektedir.

Cümle Yorumu

Cümlede Anlatılmak İstenen Yargının Belirlenmesi: Her cümlede yazarlar belirli bir düşünceyi ya da duyguyu belirtmek isterler. Bunu belirlerken okunan metne ya da cümleye ‘yazar burada neyi anlatmak istedi’ sorusunu sorarak o cümlenin ya da metnin ana düşüncesini yani iletilmek istenen düşüncenin bulunması sağlanır.

Örnekleri şu şekilde verilir;

Bir araba ne kadar hızlı giderse gitsin hala 4 tekerlekli bir ulaşım aracıdır.

Bu cümleye yazar ne anlatmak istemiş sorusu sorulduğunda yazarın bütün araçların aslında özünde aynı olduğunu, hızlarının onları farklı bir araç yapmadığını belirtmek istemiştir ve bu soru aracılığı ile bu cevabı çıkarabiliriz. Bu durumda bu cümlesinin ana düşüncesini bulmak istediğimizde özellikleri ne olursa olsun tüm arabalar birer araçtır cümlesini seçebiliriz.

Cümle Tamamlamaları: Cümlenin akışını ve anlam bütünlüğünü bozmadan, verilen cümleyle aynı konuda bir cümleyle tamamlama yapılmasıdır.

Örnekleri şu şekildedir;

Benim gözümde öğrencinin iyi olması için çok çalışması önemli değildir…

Boş bırakılan kısma uygun seçilecek cümlenin boşluk öncesindeki cümlenin düşünce ve duygularıyla zıt düşmemesi, yani aynı anlam ve düşünceye sahip bir cümle olması gerekmektedir. Bu nedenle cümlenin devamında yazarın söyleyebileceğini tahmin ettiğimiz şekilde devam edilmiş olması gerekir. Aynı zamanda zıt düşmenin haricinde konudan bağımsız bir cümle de seçilmemelidir. Yani bu tarz bir soru ile karşılaştığımızda cümlenin anlamına, duygusuna, düşüncesine ve konusuna dikkat etmemiz gerekir.

Bu cümle şu şekilde tamamlanabilir;

Benim gözümde öğrencinin iyi olması için çok çalışması önemli değildir, çalıştığını kullanması önemlidir.