Planlı Eskitme Nedir? (Ürün Yaşam Döngüsü)

Planlı eskitme yada  ürün yaşam döngüsü; Üretilen ürünlere ömür biçilmesine dayanan bir pazarlama taktiğidir. Buna göre fabrika sahipleri ömrünü hızlı tamamlayan ürünler üretip pazara sürüyor. Böylece tüketiciler, ömrünü tamamlayan ürünlerin yerine yeni ürünler satın alınıyor. Bu sistem eskiden savaş sonrası devletlerin ekonomisini düzeltmek için kullanılıyordu fakat günümüzde holdingleri zengin etmekten öteye geçmemektedir.

1 ve 2. Dünya savaşı sonrasında tüm ülkeler ciddi ekonomik sıkıntılar içine girmiştir. Bazı ülke yöneticileri ekonomiyi tekrar canlandırmak için Devlet teşvikli planlı eskitme yöntemini uygulamak zorunda kalmıştır.  Bu yönteme göre bir ürünü alan tüketici onu bir müddet kullandıktan sonra almış olduğu bu ürün kendini yok edecek yada yada iş görmez hale gelecek. Böylece tüketici tekrar aynı ürünü almak için para harcayacak devlette her yeni satın almada bir kez daha vergi alacak.

Savaş yıllarında planlı eskitme uygulanacak ürünlerin belirlenmesinde temel ihtiyaç ürünleri ve diğer popüler ürünler seçilmiştir. Böylece yaşam ömürlerini tamamlayan ürünleri insanlar hızla tekrar alıyorlardı. Bu da ülkede satılan ürün sayısını dolayısıyla da ürün başına alınan vergi sayısını artırıyordu. Böylece hem devletler hemde şirketler kazanıyor, halk ise sömürülüyordu. Fakat günümüzde ne yazık ki durum daha da acınası bir hal almış durumda. Günümüzde hala planlı eskitme yöntemi uygulanmakta ve büyük şirketleri ve holding sahiplerini zengin etmedir.

Planlı Eskitme Uygulanan Başlıca Ürünler

Cep telefonları

Yeni alınan bir cep telefonunun bir üst modeli çıktıktan bir kaç ay sonra yavaşladığını ve ilk günkü performansını kaybettiğini mutlaka farketmişsinizdir. İşte bu büyük şirketlerin size eski ürünü atıp yerine yeni çıkan ürünü satın aldırtması için yapılan bilinçli eskitme yöntemidir.

Ampuller 

Dünya üzerinde 120 yıl boyunca hiç durmadan  yanmış ve günümüze de hala yanmaya devam eden bir ampulün var olduğunu size söylesem bana inanır mıydınız? Adolphe A. Chaillet isimli bir kişi tarafından Shelby markası altında üretilen bir ampul 1901 yılından beri hiç sönmeden ve patlamadan yanıyor. Guinness rekorlar kitabına Dünyanın en uzun süre yanan ampulü olarak giren bu ampulün fabrikası kapatılıyor  ve bu ürün artık üretilmiyor. Sizce Günümüz teknolojisi bu ampulün aynısından üretecek kapasitede değil mi? Elbete üretebilir hatta daha iyisini üretebilir ama o zaman fabrika sahipleri daha az ürün satacaklar ve daha az para kazanacaklar. Buda onların işine gelmediği için planlı eskitme yöntemini kullanmaya ve ürünlerin ömürlerini her geçen gün biraz daha kısmaya devam ediyorlar.

Çoraplar

1700-1800’lü yıllarda fileli ince çoraplar üretildiler ve tüm gazetelerde aşırı sağlam ve yırtılmaz olduklarına dair reklamları yapılmaya başlandı. Tüketiciler bu ürünle yeni tanışıyorlardı. Ürünlerin sağlamlığı ve uzun ömürlü olması  fileli ince çorapları kısa zamanda dünya genelinde popüler hale getirdi. 1 ve 2. Dünya savaşından sonra bu ürünlere bilinçli eskitme yöntemi uygulandı. Artık yapılan çoraplar daha dayanıksız ve çabuk yırtılmaya başladı. Günümüzde ise artık neredeyse kullan at çoraplar kullanılıyor. 1. kez giyilen bir çorap 2. kez giyilemez hale getirilmiş durumda.

Ayakkabılar

Günümüzde ayakkabılara da planlı eskitme yöntemi uygulanmaktadır. Artık eskisi kadar sağlam ve kaliteli ürünler yapılmıyor. Ayakkabılar yapılırken en çok kullanılan sağ ayakkabı teki bilinçli olarak kalitesiz tutuluyor. İnsanların büyük bir bölümü sağ ayağını sol ayağına göre daha aktif kullandıkları için bu yıpranma ve erken yırtılma olayı normal karşılamaktadır.  Evet belki daha aktif kullanıldığı ayakkabıların sağ tekinin sol tekine göre daha erken yıpranması normal karşılanabilir fakat eğer bu mantıkla hareket edilmesi gerekirse solak olanlar içinde sol ayakkabı teklerinin erken yıpranıp yırtılması gerekir. Ama gerçeklere baktığımızda sağlak yada solak olun hiç fark etmez, sağ ayakkabı tekleri sol ayakkabı teklerine göre daha erken yıpranıyor.  İnsanlar da ben sağ ayağımı çok kullanıyorum diye bu ayakkabı teki daha erken yıpranıyor diye düşünüyor. Fabrika sahipleri sağlak insanların çoğunluğunu göz önünde bulundurarak ayakkabıları üretirken sağ ayakkabı tekini diğer tekine göre daha çabuk  yıpranacak şekilde yapıyor.  Böylece  insanları 3-9 ay sonra yeni ayakkabı almaya zorluyorlar.

Kot Pantolonlar

Tarihteki ilk kotlar sağlam ve dayanıklı olması sebebiyle çobanlar tarafından kullanılması için yapılmıştır.  Kotların sağlamlığı ve neredeyse ütü gerektirmez olması onu hızla  popüler hale getirmiştir. Zaman geçtikçe kot  tüm dünyaya yayılmış ve  günlük kıyafetler arasına girmiştir. Peki, günümüzde bu kot pantolonlar hala eskisi kadar sağlam mı? Tabi ki hayır.

2000 yılına kadar kot pantolonlarının eskimesinin en temel sebebi diz kapaklarının patlamasıdır. İnsanlar sık sık diz çöktükleri için kotlarının yırtıldığını zannediyorlardı. Oysa bu fabrikalar tarafından bilinçli olarak yapılan bir eskitme yöntemiydi. 2000’den sonra üreticiler bu durumun çok can sıkıcı bir hal almaya başladığını ve tüketicilerin bu durumdan aşırı şikayet ettiklerini fark etmiş olmalılar ki, 2010  yılından sonra diz kapağından patlayan bir kot pantolon görmek neredeyse imkansız getirildi.

Ama bu durum fabrika sahiplerinin işine gelmez ki dediğinizi duyar gibiyim 🙂  Sağlam ürünler yapılırsa fabrikaların satışları düşer bu da daha az kazanmalarına neden olurdu. Bu çok doğru. Elbette fabrika sahipleri bu durumun onlar için iyi olmadığını biliyordu bu nedenle  diz kapağından patlayarak eskiyen kot pantolonların yerine renk kaybeden, tiftik veren yada bacak arasında aşınma, çürüme ve yırtılma ile ömürleri kısaltılmış ürünler yapmaya başladılar.