Deprem Nedir, Nasıl Oluşur? Deprem Türleri, Zararları

Bu sayfamızda son dönemlerde ülkemizde sıklıkla karşılaşılan doğal felaketlerden olan depremler ile ilgili detaylı bilgiler verdik. Yazımızda; Deprem nedir, nasıl oluşur? Deprem türleri nelerdir, depremin zararları ve deprem çantasında bulunması gereken malzemeler gibi deprem ile ilgili merak edilen tüm sorulara cevap ayrıntılı bir şekilde bulabileceksiniz.

Deprem Nedir?

Ülkemizde sıkça yaşanan yer kabuğu hareketleri sebebiyle vatandaşlarımız deprem nedir, depremler nasıl oluşur gibi soruların cevaplarını araştırır olmuştur. Depremi, genel olarak yer kabuğu hareketleri olarak adlandırabiliriz. Halk arasında zelzele olarak da adlandırılan depremler, büyüklüğüne göre oldukça yıkıcı etki gösterebilen bir doğa olayıdır. Depremleri inceleyen bilim dalına sismoloji denilmektedir. Sismoloji depremin nasıl ve hangi şartlarda oluştuğunu, hangi yöne doğru ilerlediğini ve sarsıntıların gücünü hesaplama gibi alanlarla ilgilenir.

Birçok farklı çeşidi olan depremlerin büyük bir kısmı benzerlik göstermektedir. Yeryüzünün değişen miktarlarda altında gerçekleşen bu doğa olayı bazen 5km derinlikte bazen de 12km derinlikte oluşabilmektedir. Fay olarak adlandırılan kırılgan yapıların çeşitli gaz basınçları ile ya da daha başka etmenler sebebiyle kırılması sonucu ortaya çıkan sarsıntılar depremleri oluşturmaktadır. Bu fayların kırılma süreleri yani kırılma olgunluğuna erişmesi bazen çok uzun yıllar alabilmektedir.

Deprem Nasıl Oluşur?

Depremin ne olduğunu az önce yukarıdaki paragrafta anlattık. Şimdi sıra deprem nasıl  oluşur sorusunun cevabında. Ağır elementler çok büyük bir basınç altında oluşmaktadır. Deprem hareketlerinin oluşmasında bilinen en önemli etken, bu ağır elementlerin girdikleri bazı kimyasal reaksiyonlar olarak görülmektedir. Bu tarz oluşumlar küresel oluşumların her daim merkezinde gerçekleşmektedir. Bu sebeple dünya yüzeyindeki bazı elementler kesinlikle bu dünyada oluşmamış ve uzaydan parçalanmış yıldız parçaları olarak yeryüzü kabuğunun çok derinliklerine inmiştir.

Gerekli reaksiyon şartları oluştuğunda yerin derinliklerinde çok büyük patlamalar gerçekleşmekte ve açığa çıkan çok büyük basınç ve ısı ile petrol ve doğal gaz oluşurken bir yandan da büyük çaplı deprem sarsıntıları meydana gelmektedir. Yüksek ısı ve yüksek basınç ile oluşan patlamalar etraflarında yer alan katmanları parçalar ve böylece oluşan petrol ile doğal gaz yüzeye doğru çıkarak rezervleri oluşturur.

Deprem Türleri

Depremler de kendi arasında bir kısım farklı türlere ayrılmaktadır. Bunlardan en önemlisi ve yeryüzünde en çok karşılaşılan  tektonik deprem türü olmaktadır. Yer kabuğunu oluşturan levhaların zamanla birbirlerine basınç uygulamaları sonucu bir hareketlenme oluşur. Bu hareketlenmeler de tektonik depremleri oluşturmaktadır. Bunun haricinde birde volkanik patlamaların ardından gaz sıkışması sonucu oluşan depremler vardır ki, bunlara da volkanik depremler adı verilmektedir. Tektonik depremlerden sonra en sık karşılaşılan deprem türü volkanik depremler olmaktadır.

Deprem çeşitleri 4’e ayrılır. Bunlar; Tektonik depremler, volkanik depremler, çöküntü depremler ve tsunami’dir.

Dünyamız her ne kadar oluşumunu tamamlamış gibi dursa da aslında gerçekte göründüğü gibi değildir. Dünyamız hala oluşmakta, yeryüzü sürekli olarak değişimler göstermektedir. Bu değişim çok yavaş olduğu için kırılmalar ve kıvrılmalar ancak sistematik bir şekilde gözlemlendiğinde fark edilir. İşte  yazımızın konusu olan depremler bu doğa olaylarının bir sonucudur. Dünya üzerinde bir çok farklı olay meydana gelmektedir. Büyük çaplı gerçekleşen olaylar bazen depremlerin meydana gelmesine neden olur. Oluşum sebeplerine göre depremler 4’e ayrılmaktadır. Dünyada yaygın olarak görülürler. Büyük hasarlara yol açabilmektedirler. Ülkemizde de görülme sıklığı oldukça fazla olan bir doğa olayıdır.

Tektonik Depremler

Dünyada yaygın görülür. Ülkemizde de görülme sıklığı bakımından en yaygın görünen deprem türüdür. Levhanın sıcak lav durumundaki kayaların üzerinde oluşan bölümünde devamlı hareket eden kırılmalar meydana gelmektedir. Bu kırılmalar oluşmadan önce en zayıf bölge olarak tabir edilen fay hatları zorlanır. Bu fay hatlarında gerilme enerjisi birikmektedir. Zorlanma ve sürtünmenin etkisine bağlı olarak kısa bir zaman içerisinde çok şiddetli kırılma hareketleri ortaya çıkar. Dünyada meydana gelen depremlerin yüzde doksanı tektonik depremler gurubuna girmektedir.

Volkanik Depremler

Volkanların patlaması sonucu meydana gelen depremlere Volkanik Depremler denilmektedir. Bu deprem türleri faaliyette olan yanardağların bulunduğu ortamlarda görülür. Ülkemizde faal bir yanardağ bulunmadığı için volkanik deprem görülmez. Bu deprem türü yerel depremlerdir. Faaliyette olan volkanik dağların çevresinde yerleşim bulunmadığı için maddi ve manevi yönden hasarlara sebebiyet vermezler.

Çöküntü Depremler

Yer altındaki mağaralarda meydana gelen erime sonucu oluşan boşlukların tavan blokunun çökmesi ile oluşan depremlere Çöküntü Depremler denir. Etkileri yereldir ve bu depremin enerjileri azdır. Fazla zarar vermezler. Çöküntü depremlerin meydana geldiği yerlerde yaşam yoktur. Mağara üstlerinde yerleşim yerleri bulunmadığı için can kaybı yaşanmayan bir deprem türü olarak karşımıza çıkmaktadır.

Tsunami

Daha çok okyanuslarda oluşan dalgaların yaratmış olduğu depremlerdir. 1896 yılında Japonya’da meydana gelen Tsunami nedeni ile otuz bin kişi hayatını kaybetmiştir. Okyanusun altında meydana gelen kırılmaların sonucu ortaya çıkmaktadır. Bu nedenle etki alanı oldukça yaygındır. En çok ölümün gerçekleşmiş olduğu deprem türüdür.

Karanın tamamen sular altında kalması ile oluşmaktadır. okyanusa kıyısı olan ülkelerde gerçekleşmektedir. Bangladeş ve Somali’de tsunami gerçekleşmiştir. Tsunami çok fazla görülen bir deprem türü değildir. Fakat en çok can kaybının meydana geldiği depremdir. Okyanusun dibinde meydana gelen kırılmanın etkisi ile deniz kabararak karaya doğru yürür ve öne gelen her şeyi yok eder. Tsunami’den kaçma şansı bulunmamaktadır. Sular bir anda yükselir ve her şey aniden olmaktadır.

Depremin Zararları

Depremin zararları eğer küçük yada orta şiddetli meydana gelirse çoğu kez sadece mal kaybı ile sonuçlanır. Fakat bazen can kaybının yaşandığı depremler de olur. Bu depremler kalıcı sakatlanmalar, yaralanmalar,  psikolojik rahatsızlıklar ve hatta toplu can kayıpları ile de sonuçlanabilir. Dünyada ve Türkiye’de bunun pek çok örneği bulunmaktadır.

 Ülkemizden bir örnek vermek gerekirse 7.2 Mw büyüklüğündeki Van depreminde bir çok bina & iş yeri yıkıldı ve bir çok insan depremin şiddetiyle yıkıntıların altında kalarak can verdiler.

• Yangın çıkma ihtimali yüksektir. Buna ev içinde meydana gelen doğal gaz, soba, yanıcı maddeler neden olmaktadır.
• Büyük bir yıkım gerçekleşebilmektedir. Elektrik direkleri, ağaçlar vb. yıkılma tehlikesi bulunmaktadır.
• Sular yükselebilir. Denize kıyısı bulunan yerlerde denizin yükselmesi ile birlikte meydana gelen depremlerde hem maddi olarak hasar, hem de can kaybı meydana gelmektedir. Buna en büyük örnek ülkemizde gerçekleşen 1999 Gölcük depremidir. Bu depremde deniz yükselerek kıyıdaki evler sular altında kalmıştır. Çoğu insan depremden kaçamadan yataklarında boğularak ölmüştür.
• Can kaybı yaşanması oldukça önemli bir deprem zararı olarak karşımıza çıkmaktadır.
• Mal kaybı yaşanması da depremde can kaybından sonra gelen ikinci büyük zarardır.
• Can ve mal kaybının ardından depremde psikolojik olarak travmalara yol açabilecek zararlar meydana gelmektedir. Bu zararın etkisinden kurtulmak amacıyla depremzedelere psikolojik yardım desteğinin verilmesi önem arz etmektedir.
• Deprem her yönü ile kişilerde çöküntü meydana getiren durumlardandır. Zararları tartışılamaz derecede büyüktür. Bu nedenle bu zararların etkisinden kurtulmak amacıyla depreme hazırlıklı şekilde yaşamak ve bunun bilincinde olmak, zararlardan az oranda etkilenmemize neden olacaktır. Depremden kaçamayız fakat zararlarından belirli bir orana kadar kurtulabiliriz. Bu da toplum olarak bilinçlenme ile mümkün olabilmektedir.

Depremin Sonuçları

• Deprem sonrasında sağlık sıkıntıları meydana gelebilmektedir. Ani yaralanmalar ya da psikolojik olarak rahatsızlıklar bu kriz anlarında görülmektedir.
• Deprem sonrasında evlerin yıkılmasının ardından barınma problemi ortaya çıkmaktadır. Bu ihtiyaç devlet desteği ile çözüme kavuşturulmaya çalışılır. Evleri yıkılan vatandaşlar evsiz kalabilir ve uzun süre bu etkilerden kurtulmayı bekler.
• Depremin bir başka büyük sonucu da beslenme imkanının kısıtlanmasıdır. Deprem olan bölgede gıda maddelerine ulaşım da sıkıntıya uğramaktadır. Bu nedenle öncesinde küçük bir deprem çantası hazırlamak depremzedeleri depremin sonucundan bir nebze de olsa rahatlatır. Hem göçük altındaki için hem de dışarıda kalan depremzedeler için beslenme büyük bir faktördür.
• Deprem sonucunda iş yerleri de zarar görmektedir. Bu da işsizliğin artması ve ülkede iş konusunda, üretim alanında kriz yaşanması anlamına gelmektedir.
• Deprem sonucunda okulların yıkılması eğitim ve öğretim hayatının sekteye uğraması anlamına gelmektedir. Buna da en büyük örneği ülkemizde meydana gelen Van depreminden örnek ile açıklayabiliriz. Van depremi sonucunda yıkılan okullar nedeni ile eğitim ve öğretimde büyük aksaklıklar meydana gelmiştir. Okulsuz kalan öğrenciler bir süre sonra çevre illerin ve ilçelerin okullarına misafir öğrenci olarak kayıt yaptırmışlardır. Oldukça uzun süre eğitim ve öğretime Van ilinde ara verilmiştir.

Deprem Çantasında Bulunması Gerekenler

Deprem çantasında bulunması gereken malzemeleri; Su, Yiyecek, Düdük, Kıyafet, İlk Yardım Çantası, Ağrı Kesici & İlaçlar, Nakit Para, El Feneri ve Cep Telefonu olarak sayabiliriz.